Beata Koszyk
Anna Tałaj

RODZINA A TWÓRCZY ROZWÓJ JEDNOSTKI

Rodzina jako środowisko wychowawcze odgrywa szczególną rolę w rozwoju zdolności twórczych. Badania wykazały, że przedstawiciele nauk ścisłych i przyrodniczych określają swoje stosunki z rodzicami jako serdeczne, zaznaczając, że wobec ojca odczuwali oni przede wszystkim szacunek, a nie bliskość uczuciową.

Przedstawicieli nauk społecznych w większości charakteryzują swoje stosunki z rodzicami jako konfliktowe. Charakterystyczną cechą ich rodzin jest dominatywność matki, natomiast w rodzinach przedstawicieli nauk ścisłych i przyrodniczych dominującą rolę pełni ojciec. Z ojcem serdeczny kontakt miała większość uczonych działających na polu nauk społecznych.

Rodzice jednostek twórczych wykazywali niezwykłe wręcz zaufanie do swojego dziecka – byli oni przekonani, że będzie się ono zachowywało właściwie nawet bez systemu ścisłej kontroli. Rodzice ci bardzo wcześnie prezentowali dziecku systemy wartości obowiązujące w rodzinie oraz zasady postępowania, których konsekwentnie przestrzegali. Rodzice twórców to na ogół ludzie wykształceni, ceniący sukces w pracy zawodowej i skoncentrowani na problemach zawodowych. Dzieci twórcze w dzieciństwie stykały się z wieloma osobami, które były doskonałymi modelami do procesu identyfikacji, zarówno pod względem właściwości osobowych, jak i cech, które przyswojone przez dziecko wpłyną pozytywnie na jego rozwój poznawczy. W wychowaniu rodzice kładli nacisk na takie wartości moralne, jak: otwartość, prawdomówność, zdecydowanie i szacunek dla innych. Przywiązywano wielką wagę do kształcenia i stwarzania dziecku jak najlepszych warunków dla rozwoju jego zdolności. Charakterystyczną cechą tych rodzin był brak przesadnej koncentracji uczuciowej na dziecku. Postawa nadmiernego chronienia jest zupełnie niespotykana, a stosunek rodziców do dziecka to postawa rozumnej miłości. Postawę tę można określić następująco: rodzice akceptują dziecko, ale nie są zbytnio uczuciowo na nim skoncentrowani. Zostawiają mu dużo swobody, podtrzymują jego tendencję do samodzielności, nie interweniują w jego sprawy. Pomagają dziecku wówczas, gdy o to prosi. Jednocześnie stosują spójny system dyscyplinarny, oparty na akceptowanych przez dziecko zasadach postępowania. W przypadku przekroczenia ich stosują kary.

Wiele badań wskazuje na negatywny związek między autokratyczną postawą rodzicielską, a rozwojem zdolności twórczych dziecka. Zbyt rygorystyczna kontrola dziecka i ograniczenie jego swobody poszukiwań nie pozwala na rozwój umiejętności, dokonywania nowych niespotykanych skojarzeń, ani też reorganizacji danych. Ten typ wychowania nie rozwija w dziecku wrażliwości na problemy i luki w informacjach. Dziecko nie kieruje się własną inicjatywą i samodzielną oceną sytuacji, ale nakazem rodziców. Podobnie ujemnie wpływa na rozwój myślenia twórczego nadmierna opiekuńczość rodziców. Rodzice kierowani nadmierną troską o dziecko hamują jego inicjatywę, samodzielność i ograniczają swobodę.

Zróżnicowana jest także sytuacja rodzinna chłopców i dziewcząt o zdolnościach artystycznych. Chłopcy o artystycznych zainteresowaniach pochodzą z rodzin w których nie ma więzi emocjonalnej. Są chłodno traktowani przez matkę, a w późniejszym wieku i ojciec zajmuje wobec nich postawę odtrącającą. Sytuacja taka rozwija niecodzienną wrażliwość, która ujawnia się w artystycznych zainteresowaniach. Dziewczęta o artystycznych zainteresowaniach pochodzą z rodzin o ciepłej, serdecznej atmosferze. W dzieciństwie przejawiały one typowe dziewczęce zainteresowania, lecz w okresie dorosłości okazują się niekonwencjonalne w  poglądach i postawach.

Właściwością osobowości rodziców jednostek twórczych jest większa „otwartość”. Przejawia się to jako większa tolerancja względem wyrażonego przez kogoś odmiennego zdania i opinii, większa samodzielność myślenia, mniejszy konwencjonalizm w poglądach i postawach. Takie właściwości rodziny stwarzają pomyślne warunki dla rozwoju tendencji poznawczej dziecka. Rodzice mogą wiele zrobić dla wykształcenia u dziecka myślenia twórczego, dla rozwinięcia jego zdolności twórczych. W tym celu należy:

• zachęcać dziecko do samodzielnego uczenia się, do uczenia się z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności;
• przy rozwiązywaniu pojawiających się problemów pozwalać dziecku na wysuwanie najbardziej zaskakujących pomysłów, a osądzanie odłożyć na później;
• podtrzymywać intelektualną giętkość dziecka poprzez zachęcanie do wyrażania własnych opinii na temat uczynionych spostrzeżeń, wysuwania możliwie wielu pomysłów rozwiązywania sytuacji problemowej;
• rozwijać w dziecku umiejętność samooceny;
• w dyskusjach stawiać pytania otwarte;
• podtrzymywać twórcze skłonności dziecka.

W świetle powyższych rozważań podstawową rolę dla wywierania pożądanego wpływu rodziców na dziecko w procesie kształtowania jego osobowości, w tym zwłaszcza zdolności twórczych, ma wzajemna komunikacja w relacji rodzice–dziecko. Komunikowanie się członków rodziny słusznie uważane jest za najważniejszy aspekt funkcjonowania rodziny. Tak więc odpowiednia komunikacja w rodzinie wpływa nie tylko na prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka, ale również kształtuje jego osobowość i przyczynia się do rozwoju postaw twórczych.

---

Publikacja umieszczona w Serwisie Publikacji Nauczycieli ODA, rok szk. 2003/2004