Beata Koszyk, Anna Tałaj: RODZINA A TWÓRCZY ROZWÓJ JEDNOSTKI
Beata Koszyk
Anna Tałaj

RODZINA A TWÓRCZY ROZWÓJ JEDNOSTKI
Rodzina jako środowisko wychowawcze odgrywa szczególną rolę w rozwoju
zdolności twórczych. Badania wykazały, że przedstawiciele nauk ścisłych i przyrodniczych
określają swoje stosunki z rodzicami jako serdeczne, zaznaczając, że wobec
ojca odczuwali oni przede wszystkim szacunek, a nie bliskość uczuciową.
Przedstawicieli nauk społecznych w większości charakteryzują swoje stosunki
z rodzicami jako konfliktowe. Charakterystyczną cechą ich rodzin jest dominatywność
matki, natomiast w rodzinach przedstawicieli nauk ścisłych i przyrodniczych
dominującą rolę pełni ojciec. Z ojcem serdeczny kontakt miała większość
uczonych działających na polu nauk społecznych.
Rodzice jednostek twórczych wykazywali niezwykłe wręcz zaufanie do swojego
dziecka byli oni przekonani, że będzie się ono zachowywało właściwie nawet
bez systemu ścisłej kontroli. Rodzice ci bardzo wcześnie prezentowali dziecku
systemy wartości obowiązujące w rodzinie oraz zasady postępowania, których
konsekwentnie przestrzegali. Rodzice twórców to na ogół ludzie wykształceni,
ceniący sukces w pracy zawodowej i skoncentrowani na problemach zawodowych.
Dzieci twórcze w dzieciństwie stykały się z wieloma osobami, które
były doskonałymi modelami do procesu identyfikacji, zarówno pod względem właściwości
osobowych, jak i cech, które przyswojone przez dziecko wpłyną pozytywnie
na jego rozwój poznawczy. W wychowaniu rodzice kładli nacisk na takie wartości
moralne, jak: otwartość, prawdomówność, zdecydowanie i szacunek dla innych.
Przywiązywano wielką wagę do kształcenia i stwarzania dziecku jak najlepszych
warunków dla rozwoju jego zdolności. Charakterystyczną cechą tych rodzin był
brak przesadnej koncentracji uczuciowej na dziecku. Postawa nadmiernego chronienia
jest zupełnie niespotykana, a stosunek rodziców do dziecka to postawa rozumnej
miłości. Postawę tę można określić następująco: rodzice akceptują dziecko, ale nie są
zbytnio uczuciowo na nim skoncentrowani. Zostawiają mu dużo swobody,
podtrzymują jego tendencję do samodzielności, nie interweniują w jego sprawy.
Pomagają dziecku wówczas, gdy o to prosi. Jednocześnie stosują spójny system
dyscyplinarny, oparty na akceptowanych przez dziecko zasadach postępowania.
W przypadku przekroczenia ich stosują kary.
Wiele badań wskazuje na negatywny związek między autokratyczną postawą rodzicielską,
a rozwojem zdolności twórczych dziecka. Zbyt rygorystyczna kontrola dziecka
i ograniczenie jego swobody poszukiwań nie pozwala na rozwój umiejętności,
dokonywania nowych niespotykanych skojarzeń, ani też reorganizacji danych. Ten
typ wychowania nie rozwija w dziecku wrażliwości na problemy i luki
w informacjach. Dziecko nie kieruje się własną inicjatywą i samodzielną
oceną sytuacji, ale nakazem rodziców. Podobnie ujemnie wpływa na rozwój myślenia
twórczego nadmierna opiekuńczość rodziców. Rodzice kierowani nadmierną troską
o dziecko hamują jego inicjatywę, samodzielność i ograniczają swobodę.
Zróżnicowana jest także sytuacja rodzinna chłopców i dziewcząt o zdolnościach
artystycznych. Chłopcy o artystycznych zainteresowaniach pochodzą z rodzin
w których nie ma więzi emocjonalnej. Są chłodno traktowani przez matkę,
a w późniejszym wieku i ojciec zajmuje wobec nich postawę odtrącającą.
Sytuacja taka rozwija niecodzienną wrażliwość, która ujawnia się w artystycznych
zainteresowaniach. Dziewczęta o artystycznych zainteresowaniach pochodzą
z rodzin o ciepłej, serdecznej atmosferze. W dzieciństwie przejawiały
one typowe dziewczęce zainteresowania, lecz w okresie dorosłości okazują
się niekonwencjonalne w poglądach i postawach.
Właściwością osobowości rodziców jednostek twórczych jest większa otwartość.
Przejawia się to jako większa tolerancja względem wyrażonego przez kogoś odmiennego
zdania i opinii, większa samodzielność myślenia, mniejszy konwencjonalizm
w poglądach i postawach. Takie właściwości rodziny stwarzają pomyślne
warunki dla rozwoju tendencji poznawczej dziecka. Rodzice mogą wiele zrobić
dla wykształcenia u dziecka myślenia twórczego, dla rozwinięcia jego zdolności
twórczych. W tym celu należy:
- zachęcać dziecko do samodzielnego uczenia się, do uczenia się z własnej
inicjatywy i dla własnej przyjemności;
- przy rozwiązywaniu pojawiających się problemów pozwalać dziecku na wysuwanie
najbardziej zaskakujących pomysłów, a osądzanie odłożyć na później;
- podtrzymywać intelektualną giętkość dziecka poprzez zachęcanie do wyrażania
własnych opinii na temat uczynionych spostrzeżeń, wysuwania możliwie wielu
pomysłów rozwiązywania sytuacji problemowej;
- rozwijać w dziecku umiejętność samooceny;
- w dyskusjach stawiać pytania otwarte;
- podtrzymywać twórcze skłonności dziecka.
W świetle powyższych rozważań podstawową rolę dla wywierania pożądanego wpływu
rodziców na dziecko w procesie kształtowania jego osobowości, w tym
zwłaszcza zdolności twórczych, ma wzajemna komunikacja w relacji rodzicedziecko.
Komunikowanie się członków rodziny słusznie uważane jest za najważniejszy aspekt
funkcjonowania rodziny. Tak więc odpowiednia komunikacja w rodzinie wpływa
nie tylko na prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka, ale również kształtuje jego
osobowość i przyczynia się do rozwoju postaw twórczych.
Publikacja umieszczona w Serwisie
Publikacji Nauczycieli ODA, rok szk. 2003/2004